اسفندگان ( سپندارمذگان )

درباره ی جشن اسفندگان ( سپندارمذگان )

جشن اسفندگان ( سپندارمذگان ) یکی از جشن‌های ایرانی است که امروز زرتشتیان آنرا در روز اسفند ( سپندارمذ - پنجمین روز ) از ماه اسفند ( سپندارمذ ) برابر با بیست و نهم بهمن در گاهشماری خورشیدی امروزین برگزار می کنند . ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه آورده ‌است که ایرانیان باستان این روز را روز بزرگداشت زن و زمین می دانستند . اگر چه منابع کهن از جمله ابوریحان این جشن را در روز پنجم اسفند ذکر کرده اند . ولی با توجه به تغییر ساختار تقویم ایرانی در زمان خیام که پس از ابوریحان میزیست ، و سی و یک روزه شدن شش ماه نخست سال در گاهشماری ایرانی ، تاریخ ذکر شده در منابع کهن را باید به روز رسانی کرد .

واژه اسفند

واژه پارسی « اسفند » در زبان پارسی امروز ، از واژه پهلوی « سپندارمت - Spandarmat  » و اوستائی « سپِنتَه آرمَئی تی - SpentaArmaiti  » بر گرفته شده است .

پیشینه

در گاهشماری های گوناگون ایرانی ، علاوه بر این که ماه ها نام داشتند ، هریک از روز های ماه نیز یک نام داشتند . برای نمونه روز نخست هر ماه « روز اورمزد» ، روز دوم هر ماه ، روز بهمن ( سلامت ، اندیشه ) که نخستین صفت خداوند است ، روز سوم هر ماه ، اردیبهشت یعنی « بهترین راستی و پاکی » که باز از صفات خداوند است ، روز چهارم هر ماه ، شهریور یعنی « شاهی و فرمانروائی آرمانی » که خاص خداوند است و روز پنجم هر ماه ، « سپندارمذ » بوده‌است . سپندارمذ لقب ملی زمین است . یعنی گستراننده ، مقدس ، فروتن . زمین نماد عشق است چون با فروتنی ، تواضع و گذشت به همه عشق می ورزد . زشت و زیبا را به یک چشم می نگرد و همه را چون مادری در دامان پر مهر خود امان می دهد . به همین دلیل در فرهنگ باستان اسپندارمذگان را به عنوان نماد مهر مادری و باروری می پنداشتند .

در هر ماه ، یک بار ، نام روز و ماه یکی می ‌شده است که در همان روز که نامش با نام ماه مقارن می شد ، جشنی ترتیب می دادند متناسب با نام آن روز و ماه . مثلاً شانزدهمین روز هر ماه ، « مهر نام داشت و که در ماه مهر ، « مهرگان » لقب می گرفت و می بینیم که چگونه هر جشنی با معنی و مفهوم عمیق خود برای مردم شادی می آفرید .

در گاهشمار ( تقویم ) ایران باستان هر سال ۱۲ ماه دارد و هر ماه سی روز است ( و البته برای کامل شدن سال ۵ روز در آخر سال با عنوان ۵ روز پنجه به آن اضافه می شود ) که هر روز با نامی ویژه شناخته می شوند . این تفاوت با گاهشمار خورشیدی را داراست که هر ماه در آن ۳۰ روز است در حالی که در گاهشمار شمسی بعضی از ماه ها ۳۱ و ۲۹ روزه است . در گاهشمار ایرانیان باستان یکم اسفند ماه برابر با روز ۲۵ بهمن ماه در گاهشمار خورشیدی است به این علت است که پنجم اسفند ماه در این گاه‌شمار برابر ۲۹ بهمن ماه در گاهشمار خورشیدی این جشن برگزار می شود .

روز آبان در ماه آبان جشن « آبانگان » است یعنی جشن ستایش آب و روز آذر در ماه آذر جشن « آذرگان » است یعنی جشن ستایش آتش و همین طور روز پنجم ماه دوازدهم ( اسفند ) ، « سپندارمذ » یا « اسفندارمذ » نام داشت که جشنی با همین عنوان می گرفتند . « سپندارمذگان » روز زن و زمین است .

روز پنجم اسفند در همه گاهشماری های ایرانی به عنوان روز جشن اسپندارمذگان شناخته می شود .

آئین‌ها

در این روز مردان به همسران خود هدیه می دادند . مردان زنان خانواده را بر تخت شاهی می نشاندند و از آنان اطاعت می کردند و به آنان هدیه می دادند . این یک یادآوری برای مردان بود تا مادران و همسران خود را گرامی بدارند و چون یاد این جشن تا مدت ها ادامه داشت و بسیار با شکوه برگزار می شد همواره این آزرم و احترام به زن برای مردان گوشزد می گردید .

اختلاف در زمان برگزاری

هم اکنون در برخی جاها ، به جای روز سپندارمذ ( پنجم ) از ماه سپندارمذ ( اسفند) ، روز ۲۹ بهمن را روز جشن سپندارمذگان می دانند . درباره پرسش بخاطر وجود دوگانگی ها باید گفت که جشن ها و فاصله های میان آنان در نوشته های کهن ایرانی دارای تعریف و اندازه های مشخصی است که به مانند دانه های یک زنجیر در پیوستگی کامل با یکدیگر هستند . تغییر جای یکی از آنان ، موجب گسست همه این رشته خواهد شد .

چنانکه در منابع ایرانی آمده ‌است ، جشن سده پس از ۴۰ روز از شب یلدا یا چله ، و پس از ۱۰۰ روز از اول آبان قرار دارد . همچنین جشن سده ، پیش از ۲۵ روز از جشن اسپندگان است .
این اندازه ها و فاصله های تعریف شده در نوشته ها و ریشه ‌نامه های کهن ایرانی ، تنها با گاهشماری ایرانی با ماه های ۳۱ روزه ( مبدأ هجری خورشیدی کنونی ) که بزرگترین دستاورد دانش گاهشماری در جهان است ، همسان است ؛ ولی با کتابچه ای نو ساخته که در چند سال گذشته در ایران با نام سالنمای دینی زرتشتیان چاپ می‌شود ، هماهنگی ندارد . چرا که در این کتابچه ، فاصله ۱۰۰ روزه از اول آبان تا جشن سده به ۱۰۶ روز ، فاصله ۴۰ روزه شب چله ( یلدا ) تا جشن سده به ۴۶ روز ، و فاصله ۲۵ روزه جشن سده تا سپندارمذگان ( اسپندگان ) به ۱۹ روز رسیده‌ است که این فاصله ها با هیچکدام از اسناد و منابع و تاریخ ‌نامه های ایرانی هماهنگی ندارد .

این ها نمونه هائی از آشفتگی هائی است که منتشر کنندگان این کتابچه در ذهن نوجویان ایجاد کرده و نه تنها نظام قانونمند گاهشماری ایرانی را مخدوش کرده اند ، بلکه اختلال هائی نیز در تقویم سنتی یزدگردی زرتشتی که در میان بسیاری از زرتشتیان ایران و عموم زرتشتیان هند و جهان رواج دارد ، به وجود آورده اند .

قدمت ۲۰ ساله این تقویم ، دستکاری های فراوان در گاهشماری ایرانی و زرتشتی نبود هیچگونه سامانه کبیسه گیری و تعریف مشخص از طول سال ، مبدأ سالشماری ساختگی و نیز اختلاف های فراوان با دیگر زرتشتیان جهان باعث شده که زرتشتیان نیز چنین دستکاری هائی در قواعد سنتی و دینی را نادرست شمارند .

از این رو ، زمان درست شب یلدا برابر با شامگاه ۳۰ آذر ، جشن سده در ۱۰ بهمن و جشن سپندارمذگان ( اسپندگان ) در ۵ اسفند است .

آئین ها و دیگر نام ها

این جشن را با نام های جشن برزیگران هم نامیده اند . در روز اسپندگان چند جشن با مناسکی به خصوص برگزار می شده‌است . نخستین آنان جشن مردگیران یا جشن مژدگیران بود که ویژه زنان بود . در این روز مردان برای زنان هدیه می خریدند و از آنان قدردانی می‌کردند . امروزه نیز بیشترین جنبهٔ مورد تأکید در اسپندگان قدردانی از زنان است . در زمان گذشته - چنانکه ابوریحان روایت کرده است - عوام کارهای دیگری هم می کردند چون آئین های جادوئی برای دور کردن خرفستران . اما ابوریحان این آئین ها را تازه و نا اصیل خوانده است .

...::: وعده ما : روز جشن اسفندگان ( سپندارمذگان ) :::...

پ.ن : چه آئین و روش های خوبی داریم ! حیف نیست از آئین های عرب ها و انگلیس و فرانسه و ... الگو می گیریم ؟!